ارقام زراعی آفتابگردان:
۱ ) ارقام سنتتیک ۲ ) ارقام تجاری ۳ ) ارقام هیبرید
ارقام سنتتیک نسبت به ارقام تجاری عملکرد و درصد روغن بیشتری دارند ارقام هیبرید بسیار پر محصول بوده و نسبت به سایر ارقام درصد روغن بیشتری دارند از ارقام هیبرید ایرانی میتوان به آذرگل / گلشید / گلدیس و از هیبریدهای خارجی به ۵۲ و ۵۳ رومانی اشاره کرد. اکثریت ارقام مورد کشت در ایران و تقریبا در دنیا ارقام تجاری اند. چرا که تهیه بذر این ارقام ساده و ارزان می باشد. نظیر رقم رکورد یا رقم آرماویرسکی.
عملیات کاشت:
الف) خاکهای مناسب : آفتابگردان طالب خاکهای عمیق است. در این خاکها سیستم ریشه حجیم شده لذا جذب آب و مواد غذایی نیز به موازات آن افزایش نشان می دهد. بطور کلی این گیاه در خاکهای رسی لومی – لومی و لومی رسی همراه با شن به عمل می آید.
به اسیدیته خاک حساسیت کمتری نشان می دهد ولی با این همه در قلیایی بعلت تثبیت عناصر ریز مغذی ( بغیر مولیبدن را داریم ولی در خاکهای اسیدی بر عکس ) کاهش عملکرد نشان می دهد.
ب) آب و هوای مناسب:
آفتابگردان طالب مناطق گرم با آفتاب فراوان می باشد حداقل دما برای جوانه زدن ۵ درجه سانتیگراد ولی در دمای ۱۵ تا ۳۵ درجه سانتیگراد رشد مطلوبی نشان می دهد. گیاهی است که از نظر مصرف آب نیاز زیادی دارد و در مناطقی که حدود ۳۰۰ ملی متر بارندگی بوده و توزیع آن نیز مناسب باشد بصورت دیم کاشته می شود.
نکته: حساسترین مرحله به کم آبی در آفتابگردان ۲۰ روز قبل تا ۲۰ روز بعد از گل دهی می باشد. در دوره گرده افشانی بیشترین خسارت از کم آبی بوجود می آید. آفتابگردان بعلت سیستم ریشه ای قوی و گسترده گیاهی متحمل به خشکی است.
ج ) تهیه بستر و کاشت: برای تهیه بستر در پاییز سال قبل پس از اضافه نمودن ۲۰ تا ۲۵ تن در هکتار کود دامی پوسیده شخمی به عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر زده می شود. عملیات تکمیل در بهار شامل شخم سطحی دیسک عمود بر هم و داندانه به منظور نرم کردن، فشرده کردن و جمع آوری بقایای گیاهی انجام می گیرد. در مناطق گرمسیر می توان آفتابگردان را در پاییز (آبان ماه) کاشت و در بهار برداشت نمود ولی در مناطق معتدل و کوهستانی حتما تاریخ کاشت در بهار خواهد بود. از ارقام زودرس یا متوسط رس می توان به عنوان کشت دوم بعد از گندم و جو پاییزه استفاده کرد.
کاشت به دو صورت مسطح و جوی پشته انجام می شود. در روش کاشت مسطح بذور بصورت ردیفی در سطح بستر کاشت در داخل چاله هایی قرار می گیرند ولی در روش جوی پشته کاشت در محل داغ آب انجام می شود. این دو محاسن و معایبی دارند از جمله :
در کشت جوی پشته درصد سبز گیاهچه ها و رشد بوته ها بیشتر بوده و شیوع بیماری در اطراف طوقه ها کاهش می یابد. در کشت مسطح احتمال ورس بوته ها کمتر می باشد. فاصله ردیف ها در هر دو کشت ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر و فاصله بو ته ها روی ردیف ها ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر می باشد.
نکته : تراکم گیاهی آفتابگردان را زمانی که فاصله بین ردیف ها ۶۰ و فاصله بروی ردیف ها برابر ۲۵ باشد را محاسبه نمایید. در یک متر مربع چند بوته است؟
عمق کاشت بسته به نوع کاشت از ۳ تا ۱۰ سانتی متر متغییر است در آزمایشی اعماق ۳ – ۴ – ۵ – ۷ سانتی متر سبب ۸۵ – ۹۵ – ۹۲ – ۸۴ درصد جوانه زنی شده است. مقدار بذر مصرفی ۶ تا ۸ کیلوگرم در هکتار می باشد. در ممالک توسعه یافته امروزه از عملیات شخم حداقل یا صفر استفاده می کنند. برای ارقام زودرس می توان فاصله رئیف ها را ۴۵ سانتی در نظر گرفت . در کاشت آفتابگردان می توان از ردیف کارهای ذرت پنبه و یا چغندر قند نیز استفاده نمود.
د) مقدار کود مورد نیاز :
۱ - کود نیتروژنه :
جذب نیتروژن در آفتابگردان به ازای تولید هر ۱۰۰ کیلوگرم دانه در حدود ۴ تا ۶ کیلوگرم می باشد. مقدار مصرف کود نیتروژنه مثل ازت که ۴۶ درصد نیتروژن دارد بسته به تیپ گیاه بین ۵۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار می باشد . در زراعت آفتابگردان کود ازته را در ۳ مرحله به خاک اضافه می کنند:
۱ – ۵۰ درصد در زمان کاشت
۲ – ۲۵ درصد در زمان ظهور طبق ها یا ۲۵ روز بعد از کاشت
۳ – ۲۵ درصد در زمان گل دهی یا ۴۵ روز بعد از کاشت .
۲ – فسفر :
جذب فسفر به ازای هر ۱۰۰ کیلو گرم محصول ۲ تا ۲/۵ کیوگرم برآورد می شود. بسته به میزان فسفر خاک ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیوگرم در هکتار در زمان کاشت یا در پاییز مصرف می شود. فسفر در افزایش درصد روغن تاثیر مثبتی دارد و دانه های تکامل یافته ۷۵ درصد کل فسفر جذب شده را به خود اختصاص می دهند. کمبود فسفر موجب پوکی دانه ها می گردد.
۳ – پتاسیم :
جذب پتاسیم به ازای ۱۰۰ کیلوگرم محصول ۱۰ تا ۱۲ کیلوگرم می باشد. بسته به میزان پتاسیم خاک ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار کود پتاسه در پاییز یا در زمان کاشت مصرف می شود. حداکثر این عنصر در ساقه بوده و ذخیزه آن در مقایسه با فسفر و نیتروژن در دامنه ها کمتر می باشد. اگر بعد از برداشت محصول ساقه ها در خاک دفن شوند خاک را از لحاظ پتاس غنی خواهد شد در کشور روسیه کارخانجات متعددی به منظور تولید کود پتاسه از بقایای آفتابگردان وجود دارد.
ر) تناوب:
براساس آزمایشات انجام یافته این گیاه بعد از لگوم ها بیشترین عملکرد و بعد از آفتابگردان کمترین عملکرد را می دهد. این گیاه بعد از گیاهان وجینین که به مقدار کافی از کودهای دامی بهره مند شده اند نتیجه خوبی می دهد و می تواند در تناوب با غلات نیز قرار گیرد. آفتابگردان به بقایای علفکش آترازین در خاک حساس است لذت توصیه می شود بعد از برداشت زراعت قبلی که در آن آترازین مصرف شده است شخم عمیق انجام گیرد.
عملیات داشت :
شامل آبیاری - خاک دهی پای بوته - کود دهی - تنک کردن و مبارزه با آفات بیماریها و علفهای هرز.
الف) آبیاری:
آفتابگردان برای تولید محصول بیشتر به آب فراوان نیاز دارد ولی در شرایطی که بسیاری از گیاهان توانایی تولید محصول را ندارند. آفتابگردان محصول مناسبی تولید می کند. بهترین نشانه برای نیاز به آب در آفتابگردان وضعیت افتادگی برگهای این گیاه است. در اوایل رشد نیاز آبی گیاه کم است ولی کمبود آب در این مرحله سبب کاهش سطح برگ و در نهایت کاهش عملکرد دانه می شود. تعداد دفعات آبیاری بسته به نوع و بافت خام متغییر بوده و معمولا حدود ۲۰ روز قبل از برداشت آبیاری را قطع می کنند.
ب) خاک دهی پای بوته :
یکی از مشکلات کاشت آفتابگردان بصورت جوی پشته احتمال ورس بوته ها است لذا زمانی که ارتفاع بوته ها به ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر رسید عملیات خاک دهی پای بوته انجام می شود.
ج) مبارزه با آفات و بیماریها و علفهای هرز:
با توجه به اینکه آفتابگردان در دو هفته اول رشد کند دارد لذا احتمال غلب شدن علفهای هرز وجود دارد. بطور کلی حفظ محیطی عاری از علفهای هرز در مرحله ۳۰ تا ۴۰ روز اول دوره رشد از اهمیت بیشتری برخوردار است. اولین وجین زمانی که ارتفاع بوته ها به ۱۰ الی ۱۵ سانتی متر رسید انجام می گیرد. وجین بعدی پس از رسیدن ارتفاع به ۲۵ سانتی متر و وجین های بعدی بنا به ضرورت انجام میگیرد. عمل وجین به صورت دستی یا مکانیزه یا مبارزه شیمیایی انجام می گیرد. از علفکش پرومترین یا از سمومی نظیر لاسو در مرحله ۳ یا ۴ برگی می توان استفاده کرد.
نکته ۱ ) : از مهمترین آفات گنجشک است که می توان از توری برای پوشاندن طبق ها استفاده نمود. از دیگر آفات می توان به کرم طوقه بر یا آگروتیس – پروانه کارادینا و کرم سوراخ کننده برگ اشاره کرد. برای مبارزه از سمومی نظیر مالاتیون و دیازینون (سموم تماسی ) و یا متاسیتوکس (سم سیستمیک ) استفاده نمود.
نکته ۲ ) : از بیماریهای مهم می توان به پوسیدگی ریشه و پوسیدگی طوقه و سفیدک دروغین اشاره کرد که ضدعفونی بذور با قارچ کش های سرزان – تری تیزان – تیرام – مانکوزب ( دو یا سه در هزار ) استفاده کرد.
د) تنک کردن:
در صورت کشت متراکم و نزدیک بودن فاصله ۲ بوته و همچنین در کشت کپه ای احتمال رشد زیاد در اثر رقابت و نیز افزایش احتمال ورس وجود ( کشت کرپه : دیر کشت – کشت کپه : کشت چندین بذر در یک چاله – هراکشت و وراکشت : متوسط کشت – زود کشت – خشکه کاری: کشت قبل از آبیاری – هیرم کاری : کشت بعد از آبیاری) دارد. لذا عملیات تنک کردن همزمان با عملیات مبارزه با علف های هرز انجام می گیرد.
برداشت :
بهترین زمان برداشت موقعی است که پشت طبق ها به رنگ زرد مایل به قهوه ای در آمده باشد. در مزارع کوچک برداشت با داس انجام می گیرد. پس از برداشت طبق ها به منظور خشک شدن ۳ تا ۴ روز در زیر آفتاب قرار می گیرند. بعد با زدن ضربه به پشت طبق دانه ها را جدا می کنند. در مزارع بزرگ از کمباین غلات که مجهز به هد آفتابگردان است استفاده می کنند. عملکرد آفتابگردان در ایالات متحده ۳ تا ۳/۵ تن در هکتار و در آرژانتین ۲ تا ۳ تن در هکتار و در ممالک آفریقایی ۰/۵ تن در هکتار و در ایران ۲ تا ۳ تن در هکتار می باشد.
تاثیر ویتامینE موجود در تخمه آفتاب گردان بر بیماریهای قلبی ـ عروقی
تخمه آفتاب گردان منبعی غنی از ویتامین E، اولین آنتی اکسیدان حل کننده چربی می‌باشد. ویتامینE، در طول بدن حرکت می‌کند و رادیکالهای آزاد موجود در بدن که به مولکولها و ساختارهایی که حاوی چربی هستن مانند غشاء سلولها(سلولهای مغز) و کلسترول آسیب می‌رساند را خنثی می‌نماید. ویتامینE با حمایت از این مولکولها و بافت‌ها، تاثیراتی ضد التهاب دارد که در باعث کاهش علائم آسم، رماتیسم استخوانی و آرتروز می‌گردد.( بیماریهایی که رادیکالهای آزاد و التهابات نقش موثری در آنها دارد)همچنین ویتامینE، باعث کاهش سرطان روده، کاهش علائم گرگرفتگی در زنان یائسه و همچنین کاهش پیشرفت عوارض دیابت می‌گردد.
از دیگر فواید ویتامینE، میتوان به جلوگیری آن از ابتلاء به بیماریهای قلبی ـ عروقی نام برد. ویتامینE یکی از مهمترین آنتی اکسیدانهایی می‌باشد که در ذرات کلسترول پیدا می‌شود و از اکسید شدن کلسترول توسط رادیکالهای آزاد جلوگیری می‌نمایند. زیرا بعد از اینکه کلسترول اکسید می‌شود، به دیواره رگهای خونی می‌چسبد و این مراحل اولیه تصلب شریان است و باعث گرفتگی رگ، حمله قلبی یا سکته می‌شود. وجود مقدار کمی‌از ویتامینE در بدن می‌تواند باعث کاهش ریسک گرفتگی شریانها شود. در واقع، مطالعه بر روی ویتامین E نشان داده است که کسانیکه از ویتامین E در غذای روزانه استفاده می‌کنند، کمتر دچار مرگ و میر ناشی از سکته قلبی می‌شوند.
مواد موجود در 100 گرم تخکه آفتاب گردان
| ویتامین E |
10 ـ 18 میلی گرم |
| ویتامینB1(تیامین) |
82/0میلی گرم |
| منگنز |
73/0میلی گرم |
| منیزیم |
44/127میلی گرم |
| مس |
63/0میلی گرم |
| سلنیوم |
42/21 میلی گرم |
| فسفر |
8/253میلی گرم |
| ویتامین B5 |
43/2میلی گرم |
| فولات |
86/81 mcg |
کاهش کلسترول بدلیل خاصیت فیتواسترول (phytosterols)تخمه آفتاب گردان
فیتواسترول، ماده ای است که در گیاهانی یافت می‌شود که ساختار شیمیایی بسیار شبیه به کلسترول دارند و وقتی در رژیم غذایی به اندازه کافی باشد به کاهش کلسترول و همچنین کاهش ریسک ابتلاء به سرطان کمک می‌نماید.
با منزیم موجود در تخمه آفتاب گردان، اعصاب و رگهای خونی را آرامش دهیم.
تخمه آفتاب گردان منبع خوبی از منیزیم می‌باشد. بسیاری از مطالعات نشان داده اند که منیزیم به کاهش فشار خون و سردردهای میگرنی و همچنین سکته قلبی کمک می‌کند. منیزیم همچنین برای سلامت استخوانها و بدست آوردن انرژی ضروری است و تقریباً دو سوم منیزیم موجود در بدن در استخوانها یافت می‌شود. در بسیاری از سلولهای عصبی، منیزیم بعنوان سدی از ورود کلسیم به سلولهای عصبی عمل می‌کند. اگر در بدن میزان کلسیم کم باشد، کلسیم به راحتی وارد بدن می‌شود و فعالیت سلولهای عصبی کم می‌شود. کمبود منیزیم در بدن باعث بالا رفتن فشارخون، گرفتگی ماهیچه‌ها ( شامل گرفتگی ماهیچه قلب، راههای هوایی که از نشانه های آسم است) و سردردهای میگرنی و همچنین خستگی و تنش می‌شود.
خواص داروئی:(1)
اسانس گل آفتاب گردان برای التیام زخم ها و پائین آوردن فشار خون بكار می‌رود. اسانس برگ های آفتابگردان خاصیت میكروب كشی دارد. در طب قدیم ایران و در طب چینی از تمام قسمت های گیاه آفتاب گردان استفاده می‌شود.
در مواردزیر میتوان از این گیاه استفاده كرد و از خواص درمانی آن برخوردار شد.
1) زنگ زدن گوش : مغز ساقه آفتاب گردان را در آب جوش ریخته و مانند چائی دم كنید و روزی سه فنجان از این چایی بنوشید.
2) تقویت معده و پائین آوردن فشار خون : 30 گرم برگهای خشك آفتاب گردان را دم كنید و سه فنجان در روز بنوشید.
3) سرگیجه و ورم صورت، آب آوردن بدن و تسریع زایمان : 20 گرم از گلهای خشك آفتاب گردان را در آب جوش دم كنید و روزی سه فنجان از این دم كرده را بنوشید.
4) درد معده، بیماریهای دستگاه ادراری، یبوست : 30 گرم ریشه خشك شده آفتاب گردان را در آب جوش ریخته و مدت 5 دقیقه بگذارید بجوشد یك فنجان از آنرا سه بار در روز بنوشید.
5) آرتروز و ورم پستان : هنگامیكه آفتاب گردان گل می‌دهد طبق گل ( قسمت پایین گل كه مانند بشقابی است) را جدا كرده و در آّن انداخته آنقدر بجوشانید كه شیره چسبناكی باقی بماند و
روز بخير كاربر مهمان! 
